| VERGİ SİRKÜLERİ NO: 2024-146 | TARİH: 05.12.2024 |
213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 176’ncı maddesinde tüccarlar defter tutma bakımından ikiye ayrılmış; I’nci Sınıf Tüccarların Bilanço Esasına göre, II’nci Sınıf Tüccarların ise İşletme Hesabı Esasına göre defter tutacakları belirtilmiştir.
Hangi mükelleflerin I’inci Sınıf Tüccar ya da II’nci Sınıf Tüccar sayılacağı, sınıfların tespitine ilişkin hadler ve sınıflar arasındaki geçişe ilişkin düzenlemelere, VUK’nun 177-181’inci maddeleri arasında yer verilmiştir.
İşletme hesabı esası ve bilanço esasına göre defter tutma ayrımına ilişkin hadler, Vergi Usul Kanunu Tebliğleri ile yayımlanmaktadır. 20231 ve 20242 yılları için belirlenmiş olan bu hadler aşağıdaki gibi olup; 2025 yılına ilişkin hadler henüz yayımlanmamış olmakla birlikte açıklanan yeniden değerleme oranı dikkate alınarak yapılan hesaplamalar sonucunda aşağıdaki gibi olabilecekleri değerlendirilmektedir.
| Madde No | Konusu | 2023 Yılında Uygulanan Miktar (TL) | 2024 Yılında Uygulanan Miktar (TL) | 2025 Yılında Uygulanacağı Düşünülen Miktar (TL) |
| MADD E 177- | Bilanço esasına göre defter tutma hadleri | |||
| Alış tutarı | 890.000 | 1.400.000 | 2.000.000 | |
| Satış tutarı | 1.270.000 | 2.000.000 | 2.800.000 | |
| 2- Yıllık gayrisafi iş hasılatı | 440.000 | 690.000 | 990.000 | |
| 3- İş hasılatının beş katı ile yıllık satış tutarının toplamı | 890.000 | 1.400.000 | 2.000.000 |
Öteden beri işletme hesabı esasında defter tutmakta olan bir mükellefin 2025 yılında tutması gereken defterlerin tespitinde 2024 yılı alış, satış ve gayrisafi iş hasılatı tutarları 2025 yılı için yayımlanacağı düşünülen ve yukarıdaki tabloda belirtilen 1 Ocak 2025 tarihinden itibaren yürürlüğe girecek olan hadler ile karşılaştırılarak karar verilmelidir.
| I- Bilanço Esasından İşletme Hesabına Geçiş | ||||
| Satın aldığı malları olduğu gibi veya işledikten sonra satan bilanço esasına göre defter tutan I’nci sınıf bir tüccarın | 1. Son dönem iş hacminin % 20’yi aşan bir nispette düşük olması durumu | 2025yılından itibaren işletme hesabı esasında defter tutabilir. | ||
| 2024 yılı | Alış Tutarı | 1.600.000 liranın altındaysa | ||
| Satış Tutarı | 2.240.000 liranın altındaysa | |||
| 2. Son üç dönem iş hacminin % 20’ye kadar bir düşüklük göstermesi durumu (her üç yılda) | ||||
| Alış tutarları | 2022 yılı | 712.000-890.000 lira arasındaysa | ||
| 2023 yılı | 1.120.000-1.400.000 lira arasındaysa | |||
| 2024 yılı | 1.600.000-2.000.000 lira arasındaysa | |||
| Satış tutarları | 2022 yılı | 1.016.000 – 1.270.000 lira arasındaysa | ||
| 2023 yılı | 1.600.000 – 2.000.000 lira arasındaysa | |||
| 2024 yılı | 2.240.000 – 2.800.000 lira arasındaysa | |||
| Satın aldığı malları olduğu gibi veya işledikten sonra satmanın dışındaki işlerle uğraşan bilanço hesabı esasına göre defter tutan I’nci sınıf bir tüccarın | 1. Son dönem iş hacminin % 20’yi aşan bir nispette düşük olması durumu | |||
| 2024 yılı | Gayrisafi İş Hasılatı | 792.000 liranın altındaysa | ||
| 2. Son üç dönem iş hacminin % 20’ye kadar bir düşüklük göstermesi durumu (her üç yılda) | ||||
| Gayrisafi İş Hasılatı | 2022 yılı | 352.000 – 440.000 lira arasındaysa | ||
| 2023 yılı | 552.000 – 690.000 lira arasındaysa | |||
| 2024 yılı | 792.000 – 990.000 lira arasındaysa | |||
| Satın aldığı malları olduğu gibi veya işledikten sonra satan, aynı zamanda bunun dışındaki işlerle de uğraşan bilanço esasına göre defter tutan I’nci sınıf bir tüccarın | 1. Son dönem iş hacminin % 20’yi aşan bir nispette düşük olması durumu | |||
| 2024 yılı | Diğer İşlerden Elde Edilen Satış Hasılatının Beş Katı ile Mal Alım Satımı ile İlgili Satış Tutarı Toplamı | 1.600.000 liranın altındaysa | ||
| 2. Son üç dönem iş hacminin % 20’ye kadar bir düşüklük göstermesi durumu (her üç yılda) | ||||
| Diğer İşlerden Elde Edilen Satış Hasılatının Beş Katı ile Mal Alım Satımı ile İlgili Satış Tutarı Toplamı | 2022 yılı | 712.000 – 890.000 lira arasındaysa | ||
| 2023 yılı | 1.120.000 – 1.400.000 lira arasındaysa | |||
| 2024 yılı | 1.600.000 – 2.000.000 lira arasındaysa | |||
| *Sınıf değiştirmeye ilişkin yüzdesel düşüklükler mal alış tutarlarında olabileceği gibi mal satış tutarlarında veya iş hasılatında da olabilir. Bu yüzdesel düşüklükler bir yıl mal satış tutarında, diğer yıl ise mal alış tutarında olabilir. Bilanço esasından işletme hesabı esasına geçiş ihtiyari olup dileyen mükellefler söz konusu şartları sağlasalar bile 2025 yılında bilanço esasında defter tutmaya devam edebilirler. | ||||
| II- İşletme Hesabından Bilanço Esasına Geçiş | ||||
| Satın aldığı malları olduğu gibi veya işledikten sonra satan işletme hesabı esasına göre defter tutan II’nci sınıf bir tüccarın | 3. Son dönem iş hacminin % 20’yi aşan bir nispette fazla olması durumu | 2025 yılından itibaren bilanço esasında defter tutması gerekir. | ||
| 2024 yılı | Alış tutarı | 2.400.000 lirayı aşıyorsa | ||
| Satış tutarı | 3.360.000 lirayı aşıyorsa | |||
| 4. Son iki dönem iş hacminin % 20’ye kadar bir fazlalık göstermesi durumu | ||||
| Alış tutarları | 2023 yılı | 1.400.000 – 1.680.000 lira arasındaysa | ||
| 2024 yılı | 2.000.000 – 2.400.000 lira arasındaysa | |||
| Satış tutarları | 2023 yılı | 2.000.000 – 2.400.000 lira arasındaysa | ||
| 2024 yılı | 2.800.000 – 3.360.000 lira arasındaysa | |||
| Satın aldığı malları olduğu gibi veya işledikten sonra satmanın dışındaki işlerle uğraşan işletme hesabı esasına göre defter tutan II’nci sınıf bir tüccarın; | 5. Son dönem iş hacminin % 20’yi aşan bir nispette fazla olması durumu | |||
| 2024 yılı | Gayri safi iş hasılatı | 1.188.000 lirayı aşıyorsa | ||
| 6. Son iki dönem iş hacminin % 20’ye kadar bir fazlalık göstermesi durumu | ||||
| Gayri safi iş hasılatları | 2023 yılı | 690.000 – 828.000 lira arasındaysa | ||
| 2024 yılı | 990.000 – 1.188.000 lira arasındaysa | |||
| Satın aldığı malları olduğu gibi veya işledikten sonra satan, aynı zamanda bunun dışındaki işlerle de uğraşan işletme | 1. Son dönem iş hacminin % 20’yi aşan bir nispette fazla olması durumu | |||
| 2024 yılı | Diğer İşlerden Elde Edilen Satış Hasılatının | 2.400.000 lirayı aşıyorsa | ||
| hesabı esasına göre defter tutan II’nci sınıf bir tüccarın; | Beş Katı ile Mal Alım Satımı ile İlgili Satış Tutarı Toplamı | |||
| 2. Son iki dönem iş hacminin % 20’ye kadar bir fazlalık göstermesi durumu | ||||
| Diğer İşlerden Elde Edilen Satış Hasılatının Beş Katı ile Mal Alım Satımı ile İlgili Satış Tutarı Toplamı | 2023 yılı | 1.400.000 -1.680.000 lira arasındaysa | ||
| 2024 yılı | 2.000.000 -2.400.000 lira arasındaysa | |||
| *Sınıf değiştirmeye ilişkin yüzdesel fazlalıklar mal alış tutarlarında olabileceği gibi mal satış tutarlarında veya iş hasılatında da olabilir. Bu yüzdesel fazlalıklar bir yıl mal satış tutarında, diğer yıl ise mal alış tutarında olabilir. İşletme hesabı esasından bilanço esasına geçişte her hangi bir ihtiyarilik bulunmamaktadır. Şartları sağlayan mükelleflerin 2025 yılından itibaren bilanço esasında defter tutması gerekmektedir. | ||||
VUK’ nın 177’nci maddesine göre 2025 yılında;
3. Her türlü ticaret şirketleri (Adi şirketler iştigal nevileri yukarıdaki bölümlerde yer alan hadlerden hangisine giriyorsa ona göre defter tutarlar)
4. Kurumlar Vergisine tabi olan diğer tüzel kişiler (Bunlardan işlerinin icabı bilanço esasına göre defter tutmalarına imkan veya lüzum görülmeyenlerin, işletme hesabına göre defter tutmalarına Maliye Bakanlığı’nca müsaade edilir.)
5. İhtiyari olarak bilanço esasına göre defter tutmayı tercih edenler
bu hadlerle bağlı olmaksızın bilanço esasına göre defter tutmak zorundadır.
III- Kurumlar Vergisi Mükelleflerinin Defter Tutma Durumları
Türk Ticaret Kanunu’nun 124’üncü maddesine göre ticaret şirketleri; kollektif, komandit, anonim, limited ve kooperatif şirketlerden ibarettir. Bu kapsamda kollektif ile komandit şirket şahıs; anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket sermaye şirketi sayılmaktadır.
Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 1’inci maddesine göre aşağıda sayılan kurumların kazançları, kurumlar vergisine tâbidir:
a. Sermaye şirketleri.
b. Kooperatifler.
c. İktisadî kamu kuruluşları.
d. Dernek veya vakıflara ait iktisadî işletmeler.
e. İş ortaklıkları.
Bu kurumların tanımları ise söz konusu Kanun’un 2’nci maddesinde aşağıdaki gibi yapılmıştır:
6. Sermaye şirketleri: Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmuş olan anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler ile benzer nitelikteki yabancı kurumlar sermaye şirketidir. Bu Kanunun uygulanmasında, Sermaye Piyasası Kurulunun düzenleme ve denetimine tâbi fonlar ile bu fonlara benzer yabancı fonlar sermaye şirketi sayılır.
7. Kooperatifler: 24/4/1969 tarihli ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’na veya özel kanunlarına göre kurulan kooperatifler ile benzer nitelikteki yabancı kooperatifleri ifade eder.
8. İktisadî kamu kuruluşları: Devlete, il özel idarelerine, belediyelere, diğer kamu idarelerine ve kuruluşlarına ait veya bağlı olup, faaliyetleri devamlı bulunan ve birinci ve ikinci fıkralar dışında kalan ticarî, sınaî ve ziraî işletmeler iktisadî kamu kuruluşudur. Yabancı devletlere, yabancı kamu idare ve kuruluşlarına ait veya bağlı olup yukarıdakiler dışında kalan ticarî, sınaî ve ziraî işletmeler, iktisadî kamu kuruluşu gibi değerlendirilmektedir.
9. Dernek veya vakıflara ait iktisadî işletmeler: Dernek veya vakıflara ait veya bağlı olup faaliyetleri devamlı bulunan ve bu maddenin birinci ve ikinci fıkraları dışında kalan ticarî, sınaî ve ziraî işletmeler ile benzer nitelikteki yabancı işletmeler, dernek veya vakıfların iktisadî işletmeleridir. Bu Kanunun uygulanmasında sendikalar dernek; cemaatler ise vakıf sayılır.
İktisadî kamu kuruluşları ile dernek veya vakıflara ait iktisadî işletmelerin kazanç amacı gütmemeleri, faaliyetlerinin kanunla verilmiş görevler arasında bulunması, tüzel kişiliklerinin olmaması, bağımsız muhasebelerinin ve kendilerine ayrılmış sermayelerinin veya iş yerlerinin bulunmaması mükellefiyetlerini etkilemez. Mal veya hizmet bedelinin sadece maliyeti karşılayacak kadar olması, kâr edilmemesi veya kârın kuruluş amaçlarına tahsis edilmesi bunların iktisadî niteliğini değiştirmez.
10. İş ortaklıkları: Yukarıdaki kurumların kendi aralarında veya şahıs ortaklıkları ya da gerçek kişilerle, belli bir işin birlikte yapılmasını ortaklaşa yüklenmek ve kazancını paylaşmak amacıyla kurdukları ortaklıklardan bu şekilde mükellefiyet tesis edilmesini talep edenler iş ortaklıklarıdır. Bunların tüzel kişiliklerinin olmaması mükellefiyetlerini etkilemez.
Bu tüzel kişilerden Maliye Bakanlığınca izin verilenler dışındakiler 2025 yılında defterlerini bilanço esasına göre tutmak zorundadır.
IV- Basit Usulden Gerçek Usule Geçen Mükelleflerin Tutacakları Defterler
Basit usulde defter tutan mükelleflerin Gelir Vergisi Kanunun 46-51 inci maddeleri arasında yer alan basit usulde vergilendirmeye ilişkin hadleri aşmaları durumunda gerçek usulde vergilendirilmeye geçmeleri gereken koşulların oluşması durumunda izleyen yılda doğrudan birinci sınıf usulüne göre defter tutup tutamayacakları üzerinde durulması gereken bir konudur. Bu konu ile ilgili olarak Kocaeli Vergi Dairesi Başkanlığı’nın 6/3/2012 tarihli ve B.07.1.GİB.4.41.15.02-VUK/2012-1-61 sayılı Özelgesinde aşağıdaki görüşe yer vermiştir.
“ İlgide kayıtlı özelge talep formunda; yolcu taşımacılığı faaliyetiniz nedeniyle basit usulde vergi mükellefi olduğunuzu, 2011 yılı 11 aylık gayri safi iş hasılatınızın … TL olduğunu belirterek 2012 yılından itibaren gerçek usulde işletme hesabı esasına göre mi, bilanço esasına göre mi defter tutmak zorunda olduğunuz hakkında görüş talep etmiş bulunmaktasınız.
….
213 sayılı Vergi Usul Kanununun 174 üncü maddesinde, defterlerin hesap dönemi itibarıyla tutulacağı, kayıtların her hesap dönemi sonunda kapatılıp ertesi dönem başında yeniden açılacağı, hesap döneminin normal olarak takvim yılı olduğu hükmü yer almıştır. Aynı Kanunun 176 ve izleyen maddelerinde defter tutma ile ilgili hükümlere yer verilmiş ve defter tutma bakımından mükellefler birinci ve ikinci sınıf tüccarlar olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Birinci sınıf tüccarların bilanço esasına göre, ikinci sınıf tüccarların ise işletme hesabı esasına göre defter tutacakları belirtilmiştir.
Anılan Kanunun 177 inci maddesinde, 1 inci sınıfa dahil tüccarlar belirtilmiş olup, “İkinci Sınıf Tüccarlar” başlıklı 178 inci maddesinde; ” Aşağıda yazılı tüccarlar 2 inci sınıfa dahildirler:
1.177 inci maddede yazılı olanların dışında kalanlar;
2. Kurumlar Vergisi mükelleflerinden işletme hesabı esasına göre defter tutmalarına Maliye Bakanlığınca müsaade edilenler.
Yeniden işe başlayan tüccarlar yıllık iş hacimlerine göre sınıflandırılıncaya kadar 2 inci sınıf tüccarlar gibi hareket edebilirler.” hükmüne yer verilmiştir.
… Dolayısıyla, iş hacmi bakımından ikinci sınıfa dahil bulunan mükelleflerin, kendi istekleri ile birinci sınıfa geçebilmeleri ve bilanço esasına göre defter tutabilmeleri ancak, içinde bulunulan hesap dönemini takip eden hesap döneminin başından başlamak şartıyla mümkün bulunmaktadır.
Bu itibarla; 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun basit usule tabi olmanın özel şartlarından olan 48 inci maddenin 2 numaralı bendinde yer alan gayrisafi iş hasılatını aştığınızdan 01.01.2012 takvim yılı başından itibaren işletme hesabı esasına göre defter tutmanız, 2013 yılı ve sonrasında, defter tutma bakımından sınıf tespit edilmesinde Vergi Usul Kanununun yukarıda yer verilen hükümlerinin dikkate alınması gerekmektedir.”
Gelir İdaresinin görüşü yukarıda yer aldığı gibidir.